01.05.2019
5 Dakikalık Okuma Süresi
Muhasebede Dönemsellik Kavramı ve Tahakkuk İlkesi
Iraz Rüstemoğlu
Mali Müşavir
Dönemsellik kavramı ve tahakkuk ilkesi muhasebede kullanılan oldukça önemli kavramlar. Peki dönemsellik kavramı nedir? Tahakkuk ilkesi hangi durumlarda uygulanır? Gelin birlikte inceleyelim.
Bu yazımızda dönemsellik ve tahakkuk ilkesinin bilançoda ilişkilendirildiği hesap gruplarını adım adım inceleyebilir ve örneğimizle bu kavramların nasıl uygulandığını öğrenebilirsiniz.
Dönemsellik Kavramı Nedir?
1 Seri no.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde dönemsellik kavramı; “İşletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belirli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır” şeklinde ifade edilmiştir. Yine aynı Tebliğ’de dönemsellik ilkesi açıklanırken gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesinin ve hasılat, gelir ve karların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılmasının dönemsellik ilkesinden kaynaklandığı belirtilmiştir.
Dönemsellik kavramı işletmeler için faaliyet sonuçlarının sağlıklı bir şekilde tespit edilebilmesi ve dönemler itibariyle birbirleri ile karşılaştırılabilmesi açısından önemlidir. Bu nedenle yine 1 Seri no.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde; işletme açısından dönemsellik ilkesinin geçerliliğinin bulunmadığı veya ortadan kalktığı durumların dip not olarak belirtilmesi gerekliliği ifade edilmiştir.
Tahakkuk Ne Demek?
Muhasebede hesap dönemi 1 yıl olarak kabul edilir. Bu 1 yıllık sürenin 1 Ocak – 31 Aralık olarak belirlenmesi şart değildir. İşletmeler faaliyetlerinin gerekliliklerine göre Maliye Bakanlığı’ndan izin alarak kendilerine özel hesap dönemi tayin ettirebilir. Ancak bu durumda dahi, hesap dönemi 365 günden fazla olamaz. Hesap dönemi içerisinde ticari ve zirai kazancın tespitinde tahakkuk esası dikkate alınır.
Kısaca açıklamak gerekirse tahakkuk ilkesi, gelir ile giderlerin alındıkları ya da yapıldıkları anda gerçekleşmiş sayılması ve bunların ilgilendirdikleri dönemin finansal tablorında yer almasıdır. Tahakkuk esasına göre gelir ya da giderin miktar ve mahiyet olarak kesinleşmiş olması yeterlidir. Diğer bir ifade ile gelir ya da giderin kısmen ya da tamamen tahsil edilmesi ya da ödenmesi, tahsil esasında olduğunun aksine, tahakkuk esasında şart değildir.
Dönemsellik ilkesine göre bir gelir ya da gider tahakkuk etmiş olsa bile ilgili olduğu hesap dönemi içerisinde değerlendirilmelidir. 1 Seri no.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde geçen Varlıklara ve Borçlara İlişkin Bilanço İlkeleri’nde bu durum “Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen / tahsil edilen giderler / gelirler ile cari dönemde tahakkuk eden ancak gelecek dönemlerde tahsil edilecek / ödenecek olan gelirler / giderler tespit edilmeli ve bilançoda ayrıca gösterilmelidir” şeklinde açıklanmıştır.
Bilançonun 18 – 28 - 38 - 48 numaralı hesap grupları da dönemsellik ve tahakkuk ilkesi ile ilişkilendirilmiştir. Bu hesap grupları içerisinde yer alan hesapların açıklamalarına ve işleyiş mantıklarına aşağıdaki tabloda ve örnekte değinilmiştir.
| Hesap Grubu | Alt Hesaplar | Hesap Açıklaması | İşleyişi |
|---|---|---|---|
| 18 - Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları | 180 - Gelecek Aylara Ait Giderler (Dönemsellik İlkesi) | Peşin ödenen ve ödendiği anda ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken gelecek aylara ait giderleri izlemek için kullanılır. | Gelecek aylarla ilişkili olup peşin ödenen giderler bu hesabın borcuna kaydedilir. İlgili ay içerisinde ise bu hesaba alacak kaydedilerek ilgili gider hesaplarına alınır. |
| 181 - Gelir Tahakkukları (Tahakkuk Esası) | Üçüncü kişilerden tahsili cari yıl içerisinde yapılacak gelirlerin, içinde bulunulan döneme ait kısımlarının izlendiği hesaptır. | Döneme ait olarak hesaplanan tutarlar bu hesabın borcuna kaydedilir(*).İzleyen dönemlerde alacağın kesinleşmesi ile alacak kaydedilerek hesap kapatılır. (*Henüz tahsil edilmeyen gelirin tahakkuku) | |
| 28 - Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları | 280 - Gelecek Aylara Ait Giderler (Dönemsellik İlkesi) | Peşin ödenen, içinde bulunan cari dönemde oluşan ancak gelecek yıllarda gider hesaplarına alınması gereken giderleri takip etmek için kullanılır. | Gelecek yıllarla ilişkili olup peşin ödenen giderler bu hesabın borcuna kaydedilir. İlgili hesap dönemlerinde ise bu hesap alacaklandırılırak kapatılır. Kapatma kaydında ilgili gider hesaplarına değil 180 hesaba borç kaydedilir. |
| 281 - Gelir Tahakkukları (Tahakkuk Esası) | Üçüncü kişilerden tahsili bir yıldan uzun bir zaman içerisinde yapılacak gelirlerin, içinde bulunulan döneme ait kısımlarının izlendiği hesaptır. | Dönem sonlarında döneme ait olarak hesaplanan tutarlar bu hesabın borcuna kaydedilir(*).İzleyen dönemlerde alacak kesinleştiği yani tahsil edildiğinde ise hesaba alacak kaydedilerek hesap kapatılır. (*Henüz tahsil edilmeyen gelirin tahakkuku) | |
| 38 - Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları | 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler (Dönemsellik İlkesi) | Gelecek bilanço dönemlerine ait peşin tahsil olunan gelirlerin bir yıldan kısa süreye ait kısımlarının izlendiği hesaptır. | Peşin tahsil olunan gelirler bu hesaba alacak kaydedilir. Ait olduğu dönemde ilgili gelir hesaplarına devredilir. |
| 381- Gider Tahakkukları (Tahakkuk Esası) | Bilanço tarihi itibariyle doğmuş ancak işletme tarafından henüz istenebilir hale gelmemiş giderlerin takibinin yapıldığı hesaptır. | Yapılan tahakkuklarla ilgili gider ve zarar hesaplarına borç, bu hesaba alacak kaydedilir. Dönem sonlarında ise hesap borçlandırılarak kapatılır. | |
| 48 - Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları | 480- Gelecek Aylara Ait Gelirler (Dönemsellik İlkesi) | Gelecek bilanço dönemlerine ait peşin tahsil olunan gelirlerin bir yıldan uzun süreye ait kısımlarının izlendiği hesaptır. | Bir yıldan uzun bir dönemi kapsayan ve peşin tahsil olunan gelirler bu hesaba alacak kaydedilir. İlgili gelirler bir yıldan kısa süreli bir nitelik kazandıklarında ise bu hesaba borç, 380 numaralı hesaba alacak kaydedilerek kapatılırlar. |
| 481- Gider Tahakkukları (Tahakkuk Esası) | Bilanço tarihi itibariyle doğmuş ancak işletme tarafından bir yıldan uzun süre içerisinde istenebilir hale gelecek olan giderlerin takibinin yapıldığı hesaptır. | Yapılan tahakkuklarla ilgili gider ve zarar hesaplarına borç, bu hesaba alacak kaydedilir. Dönem sonlarında ise hesap borçlandırılarak kapatılır. |
Konuya İlişkin Örnek Uygulama:
X Şirketinin sahibi 15.01.2019 tarihinde 01.01.2019 – 31.12.2020 dönemini kapsayacak şekilde bir işyeri kiralamış ve kira bedeli olarak 480.000 TL ödemiştir.
Kira Süresi: 24 Ay Yıllık Kira Bedeli:240.000 TL Aylık Kira Bedeli: 20.000 TL
15/01/2019 tarihinde yapılacak olan kayıt :
| Borç | Alacak | |
|---|---|---|
| 770 İşyeri Kira Giderleri | 20.000,00 | |
| 180 Gelecek Aylara Ait Giderler | 220.000,00 | |
| 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler | 240.000,00 | |
| 320 Satıcılar | 480.000,00 |
İlgili kayıt Ocak ayı içerisinde yapıldığı için peşin ödenen giderlerin ocak ayına isabet eden bir aylık kira bedeli direk gider hesapları ile ilişkilendirilmiştir.
31/03/2019 tarihinde yapılacak olan kayıt:
| Borç | Alacak | |
|---|---|---|
| 770 İşyeri Kira Giderleri | 40.000,00 | |
| 180 Gelecek Aylara Ait Giderler | 40.000,00 |
Ocak ayı kira gideri ilk kayıtta 770 hesapta takip edildiği için Şubat ve Mart ayılarına isabet eden 40.000 TL tutarındaki kira giderleri bilanço tarihi itibariyle gider hesaplarına virmanlanmıştır.
30/06/2019 tarihinde yapılacak olan kayıt:
| Borç | Alacak | |
|---|---|---|
| 770 İşyeri Kira Giderleri | 60.000,00 | |
| 180 Gelecek Aylara Ait Giderler | 60.000,00 |
Nisan, Mayıs ve Haziran aylarına isabet eden (3 ay x 20.000 TL) 60.0000 tutarındaki kira gideri ilgili gider hesaplarına alınmıştır. Bu şekilde yapılan kayıt 30/09/2018 ve 31/12/2018 tarihlerinde yapılmalı ve böylece 180 hesabın bakiyesi kapatılmalıdır.
01/01/2020 tarihinde yapılacak olan kayıt :
| Borç | Alacak | |
|---|---|---|
| 180 Gelecek Aylara Ait Giderler | 240.000,00 | |
| 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler | 240.000,00 |
Takip eden yılın başından itibaren 2019 yılına ait olan kira gideri bir yıldan kısa vadeli bir kimlik kazandığı için 180 hesaba alınarak 280 hesap kapatılmalıdır.
Muhasebe ile ilgili yeni yazılarımızı takip etmek için Paraşüt Blog'a abone olabilirsiniz:
Diğer Yazılarımız
Detaylı yasal uyarılar için lütfen buraya tıklayınız.
İlgili İçerikler
Yeni Bloglardan Haberdar Ol
Paraşüt e-bültene abone olun. Bu sayede yeni içerikleri kaçırmayın.
Sizi haberdar edelim.
Blog bülten aboneliği kapsamında işlenecek kişisel verileriniz ile ilgili detaylı bilgiye Aydınlatma Metnini okudum.
Tarafıma blog bültenlerinin gönderilebilmesi için Açık Rıza Metni kapsamında, e-posta adresimin yurt dışına aktarılmasına onay veriyorum.
Ticari elektronik ileti gönderimi için Açık Rıza Metni kapsamında, e-posta adresimin yurt dışına aktarılmasına onay veriyorum.
Yüzleri güldüren fırsatlar Paraşüt’te, ön muhasebe ve e-fatura çözümleri tek adreste!
e-Faturaya uygun fiyatlı e-kontör avantajı ve hesaplı çözümler ile geçin.
En Çok Okunanlar
e-Dönüşüm Uygulamaları
e-Faturada özel entegratör değişikliği nasıl yapılır?
Halihazırda kullandığınız özel entegratörde çeşitli sebeplerle değişikliğe gitmek isteyebilir ve başka bir özel entegratör ile çalışmak isteyebilirsiniz. Bu durumda ne yapmanız gerektiğini biliyor musunuz?
e-Dönüşüm Uygulamaları
10 soruda fatura hakkında her şey!
Fatura kesmek profesyonel hayatın en temel unsurlarından biri. Verdiğiniz hizmet karşılığında fatura kesmek, kestiğiniz faturaların takibini yapmak ve arşivlemek emin adımlarla büyümek isteyen her KOBİ'nin yapması gereken işlerdir. Peki fatura keserken nelere dikkat etmeli? Fatura üzerinde hangi bilgiler bulunmalı?
e-Dönüşüm Uygulamaları
2025 yılı e-SMM zorunluluğu
E-SMM'ye zorunlu geçiş nedir? 2025 yılında kimlerin e-SMM kullanması gerekecek? Ayrıntıları yeni blog yazımızda.
e-Dönüşüm Uygulamaları
2025 yılında e-arşiv ve e-fatura zorunluluğu nasıl değişti?
Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yeni yayınlanan 535 numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ ile elektronik belgelerin kullanımı ve denetiminde önemli değişikliklere gidildi. Peki ilgili tebliğ e-fatura ve e-arşiv kullanımını nasıl etkileyecek?
En Çok Okunanlar
