Serbest meslek kazancının matrah tespiti nasıl yapılır?

Gelir Vergisi Kanunu'nun 65. maddesinde Serbest Meslek Faaliyeti "sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması" olarak tanımlanmıştır. Yine aynı maddeye göre her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır.

 

Serbest meslek kazancında makbuz ne zaman düzenlenir?

Serbest meslek kazancında tahsil esası geçerlidir. Yani makbuz hizmet bedeli tahsil edildiği zaman düzenlenmeli ve gelir olarak serbest meslek kazanç defterine işlenmelidir.

Ancak her ne kadar Gelir Vergisi Kanunu’na göre tahsil esası geçerli olsa da KDV Kanunu’na göre KDV açısından vergiyi doğuran olay malın teslimi ve hizmetin ifasına bağlıdır. Bu durumda serbest meslek erbabı, hizmeti vermiş ancak bedelini tahsil edememiş olsa bile KDV söz konusu olacaktır.

Bu gibi durumlarda yine de serbest meslek makbuzu düzenlenmesi gerektiği ve makbuz üzerinde sadece KDV tutarına yer vererek “.............. TL tutarında hizmet yapılmasına ilişkin olup bedeli tahsil edilmemiştir." şeklinde notun yazılması gerektiğinde yönünde Denizli Vergi Dairesi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Grup Müdürlüğü tarafından verilen bir özelge mevcuttur.

Yine aynı özelgeye göre, KDV tutarı için önceden makbuz düzenlenen ancak hizmet bedelinin sonradan tahsil edildiği durumlarda, tahsilat anında serbest meslek makbuzunun tahsil edilen tutar kadar tekrar düzenlenmesi ve makbuz üzerinde "KDV için ....... gün ve..... ... sayılı serbest meslek makbuzu düzenlenmiştir." şeklinde bir ibare yazılabileceği ifade edilmiştir.

 

Serbest meslek kazancı nasıl tespit edilir?

Gelir Vergisi Kanunu’nun 67. maddesine göre kısaca serbest meslek kazancı bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karşılığında tahsil edilen ve para ile temsil edilebilen menfaatler ile yapılan giderler arasındaki fark olduğu ifade edilmiştir.

Diğer bir deyişle serbest meslek kazancı serbest meslek erbabının geliri ile gideri arasındaki olumlu farktır. Dolayısıyla, serbest meslek kazancı için gelir ve giderlerin ne demek olduğu aşağıdaki bölümlerde detaylı olarak incelenmiştir.

 

Serbest meslek kazancında gelirler

Serbest meslek erbabı , mesleki kazancını , serbest meslek kazanç defterin üzerinden tespit eder. Serbest Meslek Defteri 01/01/2018 tarihinden itibaren Defter Beyan Sistemi üzerinden elektronik olarak tutulmaya başlanmıştır. Elektronik serbest meslek defterinde gelirler ve giderler ayrı ayrı bölümlere kaydedilmektedir. Serbest meslek faaliyetinde gelir tahsil esasına göre tespit edilir. Ancak serbest meslek erbabı için, nakden tahsil edilmemiş olmasına rağmen,aşağıda belirtilen bazı hallerde tahsil olarak kabul edilmektedir. Bu gibi durumlarda makbuz düzenlenmesinin zorunluğu olduğu görüşündeyiz.

1. Ittıla hasıl etmeleri kaydıyla (bilgi edinmeleri haliyle), namlarına kamu müessesesine, icra dairesine, bankaya, notere veya postaya para yatırılması;
2. Serbest meslek kazancı olarak doğan alacağın başka bir şahsa temliki (Temlikin ivazlı olup olmadığına bakılmaz. İvazlı temliklerde ivazın tahsil şartı aranmaz.) veya müşterisine olan borcu ile takası.

Serbest meslek kazancının tespitinde aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir.

Serbest meslek erbabı mesleki faaliyetlerine ilişkin gelirleri için iki nüsha Serbest Meslek Makbuzu düzenlemek zorundadır. İki nüsha düzenlenen makbuzun bir nüshası müşteriye verilir. Bu durumun istisnası serbest meslek faaliyetini icra eden hekimler için geçerlidir. Diş hekimleri ve veteriner hekimler dahil işyerlerinde kredi kartı ile yapılan ödemeler için POS cihazı tarafından düzenlenen fişler Vergi Usul Kanuna göre düzenlenmiş “Serbest Meslek Makbuzu’’ olarak kabul edilmektedir. Bu gibi durumlarda makbuz düzenlenmesinin zorunluğu olduğu görüşündeyiz.

 

Serbest meslek kazancında giderler

Serbest meslek kazancının tespitinde aşağıda yazılı giderler Gelir Vergisi Kanunu’nun 68. maddesine göre hasılattan indirilir:

Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen genel giderler (İkametgâhlarının bir kısmını işyeri olarak kullananlar, ikametgâh için ödedikleri kiranın tamamı ile ısıtma ve aydınlatma gibi diğer giderlerin yarısını indirebilirler. İşyeri kendi mülkü olanlar kira yerine amortismanı, ikametgâhı kendi mülkü olup bunun bir kısmını işyeri olarak kullananlar amortismanın yarısını gider yazabilirler.).

Hizmetli ve işçilerin iş yerinde veya iş yerinin müştemilatındaki iaşe ve ibate giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı (bu primlerin ve aidatın geri alınmamak üzere Türkiye'de kain sigorta şirketlerine veya emekli ve yardım sandıklarına ödenmiş olması ve emekli ve yardım sandıklarının tüzel kişiliği haiz bulunmaları şartıyla) ile 27 nci maddede yazılı giyim giderleri.

Mesleki faaliyetle ilgili seyahat ve ikamet giderleri (seyahat maksadının gerektirdiği süre ile sınırlı olmak şartıyla).

Mesleki faaliyette kullanılan tesisat, demirbaş eşya ve envantere dahil taşıtlar için Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar (amortismana tâbi iktisadi kıymetlerin elden çıkarılması halinde aynı Kanunun 328 inci maddesine göre hesaplanacak zararlar dahil).

Kiralanan veya envantere dahil olan ve işte kullanılan taşıtların giderleri.

Alınan mesleki yayınlar için ödenen bedeller.

Mesleki faaliyetin ifası için ödenen mal ve hizmet alım bedelleri.

Serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla emekli sandıklarına ödenen giriş ve emeklilik aidatları ile mesleki teşekküllere ödenen aidatlar.

Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen meslek, ilan ve reklam vergileri ile iş yerleriyle ilgili ayni vergi, resim ve harçlar.

Mesleki faaliyetle ilgili olarak kanun, ilam ve mukavelenameye göre ödenen tazminatlar.

Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile serbest meslek erbabının suçlarından doğan tazminatlar gider olarak indirilemez.

 

Matrah üzerinde yapılabilecek indirimler

Serbest meslek kazancının tespitinde dikkate alınacak giderler ile beyanname üzerinden yapılacak indirimler birbiri ile karıştırılmamalıdır. Giderlerin neler olduğu yukarıda sayılmıştır. Serbest meslek kazancından beyanname üzerinde indirim konusu yapılabilecek hususlar ise aşağıda belirtilmiştir.

Gelir vergisi beyannamesi üzerinde bu sayılan indirimlerin yapılabilmesi için yıllık beyanname ile bildirilecek olan bir gelirin bulunması şarttır. Serbest meslek faaliyeti zararla sonuçlanmışsa bu indirimler yapılamaz. Ayrıca yapılacak indirimlerin ilgili mevzuatta belirtilen şartları da taşıması gerekmektedir. (Şartlar için GVK madde 89’u inceleyebilirsiniz.)

Kaynakça Özelge Sayı : B.07.1.GİB.4.20.15.01-30-MUK-2010-54-203 - 20/07/2011 Gelir Vergisi Kanunu